Trieste is de oude havenstad van het Hapsburgse rijk, nu op de grens van drie landen en een wonderlijke mix van culturen. Vooral in de eerste helft van de 20e eeuw was er een rijk literair en artistiek leven. James Joyce woonde er vrij lang. Trieste was ook de thuisstad van puissant rijke handelaren en scheepsmagnaten, zoals baron Revoltella, de bedenker van het Suez kanaal. In zijn oude woonhuis met moderne annex is thans het Revoltella museum ondergebracht, met een grote verzameling figuratieve Italiaanse kunst rond het fin-de-siecle. Op zich al fascinerend, Revoltella woonde daar met zijn moeder, en had in de bovenkamers van het paleisje een soort camera obscura’s laten aanbrengen, waardoor hij vanuit zijn stoel precies kon zien wie er op straat liep. Onder de honderden schilderijen in het museum vond ik ook bijgaande. Ze bleken geschilderd door Vittorio Bolaffio, van wie er zelf ook een portret in de collectie hing. Maar wie was Bolaffio?
Zelfportret van Bolaffio
Bolaffio werd geboren in het voormalige ghetto van Gorizia, de grensplaats aan de Italiaanse kant van de grens met Oostenrijk-Hongarije. Hij was de zoon van een succesvolle wijnhandelaar. Als kind wordt hij omschreven als gentile, generosa e sognatrice. Gelukkig was zijn vader vermogend genoeg dat de zoon zich aan de schilderkunst kon wijden. Hij studeerde eerst in Florence en vanaf 1910 in Parijs, waar hij Amedeo Modigliani ontmoette, door wie hij zeer beïnvloed werd, en in het voetspoor van Modigliani, ook door Seurat, Cezanne en Matisse. In 1912 monsterde hij aan als stoker op een schip van de Oostenrijkse Lloyd, op weg naar India en het Verre Oosten. Daar begin hij een reeks schetsen van de lagere klassen, havenscènes en arbeiders. In 1913 keerde hij terug naar Italië en vestigde zich in Trieste. In de Eerste Wereldoorlog vocht hij mee aan de Oostenrijkse kant (Trieste was toen nog Oostenrijks). Na de oorlog leidde hij een stil en teruggetrokken leven. Hij schilderde veel portretten vooral van leden van de joodse gemeenschap in Trieste, die toen nog aanzienlijk was. De uitbouw van de haven in Trieste werd eveneens vaak door hem afgebeeld.
Ook nam hij deel aan het bloeiende culturele leven in Trieste, dat bij voorbeeld James Joyce al had aangetrokken. Het culturele leven speelde zich vooral af in koffiehuizen/café’s, zoals het bekende Garibaldi café. Hij raakte daar nauw bevriend met onder andere Virgilio Giotti, Giani Stuparich, en de beeldhouwer Ruggero Rovan en vooral met de dichter Umberto Saba. Bolaffio vormde de inspiratie voor diens gedicht La Brama (de Lust). Hij schilderde een beroemd portret van Saba (begin jaren 20). Over Bolaffio’s seksuele voorkeur is officieel niets bekend, maar er is niets in zijn biografie dat tegenspreekt dat hij homoseksueel was. Hij wordt beschreven als stil en teruggetrokken. Hoewel hij ook veel vrouwenportretten heeft geschilderd (en vaak hele fraaie) worden vooral zijn vriendschappen met mannen genoemd, zoals met Saba. De getrouwde Saba zat lang diep in de kast, maar werd later bekend door zijn novelle Ernesto, geschreven in 1953 maar pas in 1975, lang na zijn dood gepubliceerd. Ernesto is een jongen van bijna 16 die een relatie heeft met een arbeider van 28. Hij heeft regelmatig seks met de man, maar stopt met hem te ontmoeten na een prettige ervaring met een vrouwelijke prostituee. Maar het jaar erop ontmoet hij tijdens een concert een mooie 15 jarige vioolspeler, Emilio, bijgenaamd Ilio. De lezer maakt er uit op dat Ilio de rest van zijn leven voor Ernesto viool zal spelen.
Bolaffio overleed in 1931 aan de tering, in het bijzijn van zijn vriend de schilder Santo Lucas (1898-1980) Saba schreef over die laatste periode in de Corriere della Sera van 3 oktober 1946: “ Bolaffio began to tolerate, even to desire to be praised during his last illness, as if his art had been a fault and the imminence of death had given him absolution. Then became attached to the few paintings he had made, with so much anxiety and pain. He was wearing his room dying of paintings sold (?) or given away to friends, looked at them for a long time with eyes softened, he said: “Yes, they are beautiful, they are just beautiful …” (de engelse vertaling van google is beter dan de nederlandse, vandaar…)
Op YouTube is een filmpje te vinden met schilderijen van Bolaffio: www.youtube.com/watch?v=8QeJb2DePE4
Ook gedurende zijn leven exposeerde hij alleen in lokale musea in Trieste, Gorizia en Padua. In 1932 na zijn dood kende de gemeente Trieste hem tijdens een eerste retrospectieve tentoonstelling een gouden herdenkingsmedaille toe; het retrospectief werd vervolgens ook in Milaan getoond. Er volgden meer retrospectieven; Het Revoltella museum in Trieste wijdde in 2011 een overzichtstentoonstelling aan Bolaffio.