Op 30 maart 2023 werd ik geïnterviewd voor een item in 1Vandaag op Nederland 1.

Homoseksualiteit werd door psychiaters rond de jaren 50 en decennia daarna als een afwijking gezien. De Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (NvPP) betuigt nu spijt voor het leed dat dit stempel heeft veroorzaakt bij LHBTIQ’ers.

Voorzitter Niels Mulder sprak vandaag op het congres van de NVvP een spijtbetuiging uit. De psychiaters staan daarmee stil bij het leed dat in het verleden is ontstaan bij LHBTIQ’ers door het ‘als een ziekte bestempelen van hun seksuele- en genderidentiteit door de psychiatrische beroepsgroep. De NVvP erkent deze zwarte bladzijde uit de geschiedenis en committeert zich aan LHBTIQ-sensitieve zorg.’

Emoties en herinneringen

De spijtbetuiging maakt veel los bij Judith Schuyf. “Alleen al de ideeën die in de psychiatrie waren zorgden ervoor dat de stemming over homoseksualiteit in de jaren 50 tot 70 heel negatief was, vertelt de 72-jarige historicus en activist.

Daar kwam volgens haar dan nog eens bij dat destijds de wettelijke meerderjarigheid bij homoseksueel contact 21 jaar was, terwijl die leeftijd bij heteroseksueel contact 16 jaar was. “Vooral jonge mannen die werden gearresteerd omdat ze seksueel contact hadden, kwamen bij de psychiater terecht”, weet ze. En ook vrouwen ‘die wilden weten wat er met ze aan de hand was’.

‘Heel erg geraakt door verhalen’

Voor haar boek ‘Oud roze’ interviewde Schuyf een kwart eeuw geleden 60 oudere homoseksuele mannen en vrouwen. “Zowel bij de mannen als de vrouwen zaten mensen die met de psychiatrie in aanraking waren gekomen”, blikt ze terug. “Ik heb die interviews nu weer eens zitten lezen en ben heel erg geraakt. Het heeft de levens van die mensen ongelofelijk negatief beïnvloed.”

Zelf is ze de dans ontsprongen: “Toen ik mijn ouders vertelde dat ik op vrouwen viel, zeiden ze meteen: ‘Hadden we dat maar eerder geweten, dan hadden we je naar de dokter gestuurd.’ Maar ik was toen al 20 en buitengewoon weerbaar, dus dat was een gepasseerd station.”

‘Aversie-therapie’ en castraties

Als ze wel was doorverwezen had ze als lesbische vrouw waarschijnlijk het advies gekregen om te trouwen met een man, omdat het dan wel goed zou komen. Maar er waren ook psychiaters die gebruik maakten van de zogenoemde ‘aversie-therapie’, zegt Schuyf. “Iemand moest dan een homoseksuele fantasie voor de geest halen en kreeg vervolgens een braakmiddel.”

In katholieke instellingen ging men nog een stap verder, vertelt de historicus. Daar werden namelijk verplichte castraties gedaan om homoseksuele mannen te ‘genezen’. Ze noemt die castraties ‘de ergste kant van het verhaal’.

Hoeveel zin heeft een verbod op omstreden ‘homogenezing’? ‘Het is in elk geval een goed signaal’

‘Frame was heel invloedrijk’

Los van het leed door dit soort behandelingen ziet Schuyf een breder effect van de psychiatrische ‘ziekte’-bril. “In de interviews die ik maakte, lees je hoe enorm beperkt die mensen zijn geweest door de sociale omgeving. Het frame vanuit psychiatrie en psychologie van homoseksualiteit als ziekte is daarin heel invloedrijk geweest.”

Ze wijst erop dat transseksuelen altijd naar een psychiater werden gestuurd. “En nu nog steeds”, voegt de activist er aan toe. Dat er nu door de NVvP spijt is betuigd, is volgens haar dan ook niet meer dan terecht.

Het ‘ziekte’-stempel van psychiaters heeft de levens van LHBTIQ’ers decennialang beperkt

Ook positieve bijdrage aan emancipatie

Socioloog aan de Universiteit van Amsterdam David Bos vindt het goed dat de psychiaters nadenken over het leed dat in de geschiedenis van het vak teweeg is gebracht. Maar hij vindt dat je geen karikatuur moet maken van de psychiatrische blik op homoseksualiteit. “Psychiaters hebben in Nederland ook heel veel goeds gedaan voor de homo-emancipatie.”

Bos wijst daarbij naar de ‘befaamde radiopraatjes’ die psychiater Kees Trimbos in de vroege jaren 60 hield over seks. Trimbos zette zich daarbij ook in voor de acceptatie van homoseksualiteit in katholieke kringen. Het COC gaf de radiopraatjes zelfs uit als aparte brochure, benadrukt hij.

‘Mensen niet onterecht kopschuw maken’

En al in 1951 promoveerde Coen van Emde Boas – later bekend als hoogleraar seksuologie – op een proefschrift waarvan een hoofdstuk was gewijd aan het ontrafelen van de maatschappelijke oorsprong van wat we tegenwoordig homofobie noemen, geeft Bos als vroeg voorbeeld.

“Het is belangrijk om deze invloed ook te laten zien”, vindt de socioloog. Het moet volgens hem namelijk niet zo zijn dat LHBTIQ’ers denken dat de psychiatrie hen niet serieus neemt: “Want dat zou mensen ten onrechte kopschuw kunnen maken als ze hulp zoeken.”info

Historische excuses van psychiater Piet Kuiper

De spijtbetuiging van de Nederlandse psychiaters is opvallend genoeg niet helemaal nieuw. Al in 1981 bood Piet Kuiper, destijds een beroemde psychiater, zijn excuses aan. Kuiper stond onder meer bekend om zijn theorie dat homoseksualiteit een neurotische afwijking was, waar mensen van af moesten zien te komen.

Lode Wigersma (71) was in die tijd student geneeskunde en verbaasde zich over ‘de meest idiote dingen’ die Kuiper over homoseksualiteit stelde. In het medische faculteitsblad schreef hij daarom een kritisch stuk over diens ideeën. En tot zijn verbazing gaf de psychiater hem gelijk: “Kuiper schreef dat hij destijds de dingen niet goed had gezien en dat zijn ideeën niet meer geldig zijn.” Daarna kwam Kuiper naar het COC om voor een volle zaal met homo’s en lesbiennes zijn excuses te maken.

Deze maand is een biografie over Kuiper (1919-2002) verschenen. Biograaf Koen Hilberdink kreeg toegang tot de dagboeknotities van de psychiater en daar staat onverbloemd in dat Kuiper zelf worstelde met seksuele gevoelens voor mannen. Hij had verhoudingen met mannen (en vrouwen) en ging meerdere keren in behandeling hiervoor.