Een vreemdeling in de PUG

De datering die het Allard Pierson aan een met onze mannenkop vergelijkbaar object (APM01201) geeft, 400-300 BC, klopt met het hellenistische uiterlijk van het beeldje in de PUG-collectie. (Beeld Allard Pierson Museum, 1201 hdl.handle.net/11245/3.1060)

Net als alle terracottabeeldjes werden ook deze uit Taras in een mal gemaakt, waardoor er verschillende series zijn ontstaan. Er zijn beeldjes van ruiters, personen met theater-attributen, mannen met drinkattributen, vrouwen en kinderen, maar ook dieren.

Het beeldje in het Allard Pierson, en ook ons beeldje uit de PUG, staat bekend als een ‘Tarentino symposiast’, ofwel een banketgast. In Griekenland was een symposion, vaak vertaald als gastmaal, een bijeenkomst van vrije mannen, waarbij (veel) gedronken, gegeten en gediscussieerd werd. Ons huidige symposium stamt van het woord af, al is dat nu meer een wetenschappelijke bijeenkomst waarbij een onderwerp wordt behandeld.
Bij het griekse symposion lagen de deelnemers halfzittend aan aan het banket. Zo moeten we deze beeldjes ook zien: half zittende figuren op een klinè, een laag bed. Oorspronkelijk hadden ze vaak een arm en hand geheven met een beker voor een toast, of ze dragen een muziekinstrument. Door de tand des tijds is tegenwoordig vaak alleen het hoofd van het beeld overgebleven.
De symposiasten worden vanwege de theatrale aspecten en drink-en muziekattributen die ze vaak bij zich hebben in verband gebracht met het begrafenisritueel en de wereld van de doden, alhoewel er in Tarente geen enkele in een graf is gevonden, alleen in de nabijheid van graven, en veel bij tempels. Toch wordt er al lang gediscussieerd wie precies de afgebeelde is. Voor de hand liggend is het dat het om een goden- of heldenfiguur gaat, zoals b.v.
Phalanthos, de mythische stichter van Tarente.

Vanaf het einde van de vierde eeuw dragen veel beeldjes een geprononceerde hoofdband, vaak met een, twee of drie bloemhoofden erop. Vooral vanwege die laatste twee attributen kunnen deze mannenbeeldjes afbeeldingen zijn van een godheid die met het begrafenisritueel geassocieerd is, zoals Dionysus. De god Dionysus, zoon van Zeus en een sterfelijke moeder, had van oudsher een dubbel karakter: hij hoorde zowel tot de Olympische goden als tot de chtonische goden, die verbonden waren met de aarde. Zo werd hij ook als een van de goden van de onderwereld gezien.
Ook PUG 5622 lijkt me Dionysus voor te stellen, en wel om verschillende redenen. Dionysus werd in Tarente bijzonder vereerd. Hij wordt vaak voorgesteld met een zeer brede of wat smallere hoofdband om, in het grieks mitra geheten (vgl ons woord mijter), met daarop plantaardige motieven.
Op een krater uit het museum van Tarente, bekend als de Karneia krater, zit Dionysus temidden van dansende menaden. Op zijn hoofd draagt hij een mitra met planten. In de literatuur worden de rozetten die de terracottabeeldjes van de symposiasten veelal dragen (en ook ‘ons’ beeldje) omschreven als lotusbloemen, en hoewel die ook geacht worden vergetelheid te schenken is hier mijns inziens duidelijk te zien dat het hier geen lotusbloem maar de zaaddozen van de slaapbol betreft, Papaver Somniferum. Ook die schenkt een op de dood gelijkende slaap.