Januari 2020 Artikel over Heidense Heiligdommen in het Reformatorisch Dagblad leest u hier.

Vier sterren voor Heidense Heiligdommen in Trouw van 15 mei 2019. Wetenschappelijk inzicht in Neerlands heidense verleden

Marijke Laurense

Joost mag weten wat je eraan hebt, maar wat een verrukkelijke logica. Marijke Laurense

De auteur

Historica Judith Schuyf (1951) is vooral bekend om haar onderzoek naar de emancipatie van lesbiennes, homo- en biseksuelen en transgenders. Zo publiceerde zij over de vervolging en het verzet van homoseksuelen tijdens het nazisme; ook schreef ze (mee aan) heel wat stukken voor een roze overheidsbeleid. Daarnaast liet ze als landschapsarcheologe van zich horen, met onder meer ‘Heidens Nederland’ (1995).

De thematiek

Met ‘Heidense heiligdommen’ geeft Schuyf een vers overzicht van hoe het nu, bijna 25 jaar na Heidens Nederland, staat met het wetenschappelijke inzicht in ons heidense verleden. Want hoewel de tand des tijds ondertussen natuurlijk genadeloos heeft doorgeknaagd, is ook de kennis gegroeid, dankzij digitale databanken, verfijndere onderzoeksmethodes (zoals pollen- en isotopenonderzoek) en het verdrag van Malta, waardoor de bodem eerst onderzocht moet worden voordat er ergens een nieuwe woonwijk of snelweg gebouwd mag worden.

Daarnaast: heidendom is hip. Welke VVV zou niet dolgraag een spirituele trekpleister à la Stonehenge in de aanbieding willen hebben?

Dus zet Schuyf eens rustig op een rijtje wat in ons landschap en in onze plaatsnamen inderdaad mag bogen op een heidens verleden. En dan gaat het over heuvels, bronnen, zwerfkeien en heilige bomen en wat er mogelijk waar is aan de vaak huiveringwekkende verhalen erbij over rituele mensenoffers. Wat weten we nu echt over de religieuze beleving in de Lage Landen voor de komst van Willibrord en Bonifatius, waarover indertijd uitsluitend afkeurend is geschreven? En wat is er met al die prechristelijke plekken en verhalen gebeurd voor- en nadat onze contreien uiteindelijk helemaal gekerstend waren?

Om te beginnen is er veel vernield: u kent ongetwijfeld het verhaal dat Bonifatius een heilige eik omhakte. Ook werd het streng verboden om de doden te cremeren, bij een bron of heg te bidden of (speciaal voor vrouwen) de toekomst te voorspellen. Maar de katholieke kerk paste ook heel pragmatisch menig oud gebruik aan, getuige bijvoorbeeld de talloze magische, geneeskrachtige bronnen die aan fatsoenlijke heiligen als Willibrord, Maria en Odilia werden gewijd.

Opvallendste stelling

De strijd tegen de heidenen en hekserij kwam pas echt op scherp te staan na de Middeleeuwen: zowel het rationalisme als het protestantisme was bijzonder allergisch voor elke vorm van bijgeloof en afgoderij, waartoe ook alle ‘paapse stoutigheden’ werden gerekend. Zo zijn er, tot groot verdriet van archeologe Schuyf, na 1580 opnieuw veel heidense heiligdommen bewust gesloopt. Een recent voorbeeld: eind 1996 heeft bij Staphorst iemand onder verwijzing naar Richteren 6 een pas ontdekte ‘wonderden’ omgezaagd, die drommen pelgrims trok.

Kernzin

‘Het heidendom bestond niet als zodanig, alleen voor zover het in de opvattingen van de Kerk gedefinieerd werd als dat van de Ander, het niet-christendom als het ware.’

Redenen om dit boek niet te lezen

Een register zou van dit boek ook een handig naslagwerk hebben gemaakt; nu moet u zich door veel opsommingen worstelen voor het verhaal over een bepaalde plek. En weet u zo uit uw hoofd wat vaktermen als ‘depositie’ en ‘inhumatie’ betekenen?

Ook zult u zich storen aan Schuyfs nuchter-wetenschappelijke, licht ironische benadering als u spiritueel gegrepen bent door het heidendom of juist elke vorm van bijgeloof en volksdevotie des duivels vindt.

Redenen om dit boek wel te lezen

Heidense heiligdommen geeft een vermoedelijk compleet overzicht van waar in Nederland u de prehistorie nog kunt vinden en dat blijkt verbazend vaak vlak om de hoek te zijn.

Schuyf maakt een fascinerend stuk cultureel en religieus erfgoed toegankelijk voor iedereen die zijn algemene ontwikkeling op peil wil houden. Haar betoog is helder en aannemelijk, de foto’s en de lokale legendes zijn fraai, en heerlijk zijn de vele weetjes. Ooit geweten waarom Hemelvaart altijd op een donderdag valt of dat je met een simpel veerooster de duivel met zijn bokkenpoten buiten de deur kunt proberen te houden?

Judith:

Op 16 mei 2019 verschijnt Heidense Heiligdommen bij uitgeverij Omniboek. Het boek gaat uitgebreid in op de vraag wat wij weten over religieuze opvattingen en praktijken vanaf circa 300 voor het begin van de jaartelling tot het heden, die buiten de christelijke belevingswereld vielen. Dit gaat aan de hand van vier vragen:

• wat weten we over religieuze beleving in de lage landen voor de christianisering?
• wat gebeurde er met de prechristelijke elementen tijdens en in de eeuwen na de kerstening?
• in hoeverre kunnen we iets zeggen over het proces van bewuste en onbewuste herhaling en hertaling van het prechristelijke?
• welke zichtbare fenomenen herinneren daar vandaag de dag nog aan?

ISBN 9789401914338.

Heidense heiligdommen. Zichtbare sporen van een verloren verleden

Judith Schuyf, met foto’s van Sjaan van der Jagt

Omniboek, 336 blz., € 24,99

****